همسایگی با یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولید مواد مخدر دردسرهای زیادی را برای کشور ما به وجود آورده است که مهم‌ترین آن در دسترس بودن مواد مخدر برای شهروندان ایرانی است؛ به طوری که با وجود تلاش‌های شبانه‌روزی ماموران مبارزه با مواد مخدر، آمار استفاده از این مواد هنوز روندی افزایشی را نشان می‌دهد.
قانونگذار نیز برای اینکه از هزینه‌هایی که قاچاق و استفاده از مواد مخدر بر کشور تحمیل می‌کند، بکاهد، مجازات‌های سنگینی برای این جرایم در نظر گرفته است و هر از چند گاهی این مجازات‌ها را تشدید می‌کند. در ادامه با بررسی یک پرونده نحوه مجازات مجرمان مواد مخدر بررسی می‌شود.
انواع جدید مواد مخدر که به مواد مخدر صنعتی شهره شده‌اند، از نظر مخرب بودن روی نمونه‌های قدیمی مثل تریاک را سفید کرده‌اند؛ آسیب‌های این مواد بسیار بیشتر و ترک آن سخت‌تر است. قانونگذار برای اینکه این مخدرهای جدید را هم تحت پوشش درآورد، اقدام به اصلاح قانون کرده است. در ادامه به بررسی پرونده‌ای می‌پردازیم که در آن، شخصی به دلیل حمل و جابه‌جا کردن کراک به مجازات سنگینی محکوم شده است.
شرح ماجرا
«قدرت» 55 ساله، راننده تریلر، در حین استعمال کراک دستگیر می‌شود و تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که وی 60 سانتی گرم کراک با خود حمل می‌کند. مدارک موجود چنان روشن و واضح بود که خیلی زود کیفرخواست صادر شد و «قدرت» به اتهام استعمال و نگهداری مواد مخدر روانه دادگاه شد. دادگاه با عنایت به محتویات پرونده ختم دادرسی را اعلام و به این شرح مبادرت به صدور رای کرد :«در خصوص اتهامات آقای قدرت ... 55 ساله، راننده به قید معرفی کفیل اهل و مقیم ایران و مسلمان و تبعه جمهوری اسلامی ایران و فاقد سابقه کیفری دایر به استعمال کراک (هروئین فشرده) و نگهداری 60 سانتی گرم هروئین فشرده (کراک)، دادگاه با توجه به کیفرخواست صادره از دادسرای محترم عمومی و انقلاب ایران و گزارش مرجع انتظامی که دلالت بر کشف مراتب از وی دارد و نیز دفاعیات غیرموجه متهم در مرحله تحقیق و تست ماخوذ از وی که دلالت بر استعمال کراک – هروئین- داشته و با توجه به عدم حضور وی در جلسه رسیدگی دادگاه که با وجود ابلاغ وقت و رعایت انتظار حاضر نشده و لایحه دفاعیه هم نفرستاده و با توجه به سایر قرائن و امارات منعکس در پرونده بزهکاری وی محرز است و اعمالش منطبق است با بند 2 ماده 8 و ماده 19 از قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدراست ؛ بنابراین وی را به خاطر استعمال کراک به تحمل 50 ضربه شلاق و پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی به صندوق دولت و برای نگهداری کراک به میزان 60 سانتی گرم نیز به پرداخت دو میلیون ریال جریمه نقدی دیگر و تحمل 30 ضربه شلاق دیگر محکوم می‌کند و نیز به استناد ماده 10 قانون مجازات اسلامی حکم بر معدوم کردن کراک مکشوفه صادر می‌کند توضیحا جزای نقدی با محاسبه بازداشت گذشته قابل اعمال است. این رای غیابی و ظرف 10 روز از ابلاغ قابل واخواهی در همین دادگاه و سپس قطعی است.
کراک و مجازات آن
بارزترین تخریب و آسیب مصرف مواد مخدر در برهم زدن تعادل فیزیولوژی جسم، از کار انداختن سیستم تولیدکننده مواد شبه‌افیونی و مخدرهای طبیعی بدن است. کراک از نظر تخریب سیستم‌های درونی، یکی از مخرب‌ترین مواد مخدر شناخته می‌شود؛ چراکه پس از گذشت سه یا چهار سال از ظهور این ماده مخرب و ویرانگر، آثار و تخریب‌های آن بر روی مصرف‌کنندگان آن حکایت از قدرت تخریب وحشتناکی می‌کند که تاکنون بی‌سابقه بوده است. عفونت‌های شدید در اکثر بخش‌های بدن، نظیر ریه، سیستم گوارش، دستگاه تناسلی و عفونت‌های پوستی از جمله این تخریب‌هاست. آنچه کراک را از بقیه مواد مخدر متمایز می‌کند این است که این ماده علاوه بر انهدام سیستم تولیدکننده مواد شبه افیونی و مخدرهای طبیعی بدن، روی سیستم ایمنی و دفاعی جسم نیز اثر می‌گذارد و آن را به شدت تضعیف می‌کند. بر این اساس، در قوانین جزایی کشور ما نگهداری و استفاده از این ماده مخدر جرم محسوب می‌شود. بند 2 ماده 8 و ماده 19 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مستند رای دادگاه برای محکوم کردن شخصی است که به نگهداری و مصرف این ماده افیونی پرداخته است. در ادامه به بررسی مجازات این جرایم در این قانون می‌پردازیم. ماده 8 قانون مذکور می‌گوید: هرکس هروئین، مرفین، کوکائین، و دیگر مشتقات شیمیایی مرفین و کوکائین (که کراک هم جزو آن است) را وارد کشور کند یا مبادرت به ساخت، تولید، توزیع، صدور، ارسال، خرید و فروش کند و یا در معرض فروش قرار دهد و یا نگهداری، مخفی یا حمل کند با رعایت تناسب و با توجه به میزان مواد به شرح زیر مجازات خواهد شد: ...
(در بندی که مورد استناد دادگاه بوده و قدرت، مجرم پرونده ما مرتکب آن شده، آمده است): بیش از پنج سانتی گرم تا یک گرم، از دو میلیون تا شش میلیون ریال جریمه نقدی و 30 تا 70 ضربه شلاق.
همان طور که از متن این ماده قانونی برمی آید هر عملی که بتوان در مورد این ماده مخدر تصور کرد، جرم است و مجازات دارد.
ماده 19 این قانون هم مقرر کرده است: افراد غیر معتادی که مواد مخدر استعمال کنند، بر حسب نوع مواد مجازات می‌شوند که مجازات استعمال مواد مذکور در ماده (8) به 50 تا 74 ضربه شلاق و دو تا 10 میلیون ریال جزای نقدی است.
بررسی رای دادگاه
در رای دادگاه به برخی موضوعات اشاره شده است که آشنایی با آنها مفید به نظر می‌رسد:
تابعیت ایرانی: در رای دادگاه تاکید شده است که مجرم اهل ایران است و تابعیت جمهوری اسلامی ایران دارد. اهمیت شناخت این موضوع از حیث صلاحیت سرزمینی مهم است. اصل حاکمیت سرزمینی یعنی حاکمیت قوانین جزایی کشور محل وقوع جرم بر جرم واقع شده یکی از اصولی است که در قانون مجازات اسلامی به رسمیت شناخته شده است. بنابراین کشور ایران صلاحیت دارد به جرایمی که در قلمرو حاکمیت آن اتفاق می‌افتد، رسیدگی کند؛ بنابراین مجرم حتی اگر تابعیت کشور دیگری داشت ولی مرتکب این جرم می‌شد باز هم دادگاه صلاحیت رسیدگی به جرم وی را داشت.
فقدان سابقه کیفری: موضوع دیگری که مورد توجه دادگاه قرار گرفته است، فقدان سابقه کیفری برای مجرم است. استعلام این سابقه کیفری می‌تواند از جهت مقررات مربوط به تکرار جرم موثر باشد. علاوه بر این نداشتن سوءپیشینه می‌تواند از عوامل تخفیف مجازات باشد؛ چراکه در بند 5 ماده 22 قانون مجازات اسلامی، وضع خاص متهم و سابقه او از عواملی برشمرده شده است که می‌تواند به دادگاه اجازه تخفیف در مجازات تعزیری و بازدارنده را بدهد یا اینکه به قاضی اجازه دهد که مجازات را تبدیل به نوع دیگری کند.
اما در توضیح تکرار جرم باید گفت که این وضعیت حالت کسی است که پس از آنکه به صورت قطعی در دادگاه صالح محکوم شد، بار دیگر مرتکب جرم دیگری شود. بنابراین تکرار جرم حکایت از خطرناک بودن مجرم دارد و نشان‌دهنده آن است که اجرای مجازات سابق درباره وی، تاثیر چندانی نداشته است. برای همین است که مجازات بیشتر می‌شود تا کسی که به ارتکاب جرم عادت کرده تنبیه شود؛ از این لحاظ تکرار جرم یکی از کیفیات تشدید مجازات محسوب می‌شود.
مبنای تشدید مجازات در تکرار جرم، وجود حالت خطرناک در شخص است. در واقع، انجام دوباره جرم نشان‌دهنده تاثیر نداشتن مجازات سابق بر محکوم علیه و این امر نشان دهنده آن است که مجرم با مجازات عادی قابل اصلاح نیست و نیازمند تشدید است. از سوی دیگر، حالت خطرناک چنین مجرمی، ناشی از آن است که قباحت عمل مجرمانه در نظر وی از بین رفته و چنین مجرمی نسبت به مجرمان فاقد حالت تکرار جرم، جری‌تر شده است، به همین جهت بیش از سایر مجرمان نیاز به ضمانت اجراهای شدید کیفری دارد.
شرایط تحقق تکرار جرم
همان طور که گفتیم تکرار جرم باعث می‌شود که مجرم به مجازات بیشتری محکوم شود و سابقه کیفری مجرم در این خصوص راهنمای قاضی است؛ اما علاوه بر این قاضی به شرایط دیگری نیز دقت می‌کند تا تکرار جرم را محرز بداند. این شرایط در ادامه بیان می‌شود:
- مجرم باید محکومیت قطعی قبلی به یکی از مجازات‌های تعزیری یا بازدارنده داشته باشد. بنابراین اگر رسیدگی به جرم قبلی متهم، هنوز به صدور حکم قطعی منجر نشده باشد و شخص مرتکب جرم جدیدی شود از مصادیق تکرار نخواهد بود، بلکه تعدد جرم به شمار خواهد رفت.
- حکم محکومیت قبلی باید به صورت کامل به اجرا درآمده باشد؛ بنابراین اگر در خلال تحمل مجازات، جرم جدیدی از محکوم علیه صورت بگیرد، تکرار جرم محسوب نمی‌شود. در مورد آزادی مشروط و تعلیق بخشی از مجازات نیز همین قاعده حاکم است و از مصادیق تعدد جرم خواهد بود نه تکرار جرم.
- جرم قابل تعزیر یا مجازات بازدارنده مجددا ارتکاب یافته باشد. بر اساس این شرط، لزومی ندارد که مرتکب همان جرم سابق را تکرار کند، بلکه صرف ارتکاب دوباره جرم قابل تعزیر، وی را مشمول تکرار جرم قرار خواهد داد.
با توجه به آنچه گفته شد استفاده از مواد مخدر یکی از شدیدترین جرایمی است که در قوانین جزایی ما وجود دارد و حتی به مقدار کم آن از سوی شخصی که معتاد نیست مجازات سختی به همراه دارد؛ بنابراین بهترین کار در مواجهه با این مواد مخدر دوری کردن از آن است.
